โพธิญาณพฤกษา
พันธุ์ไม้ที่พระพุทธเจ้า 28 พระองค์ ประทับตรัสรู้

ต้นตีนเป็ดขาว (ต้นสัตตบรรณ)


ในคัมภีร์ทางพุทธศาสนา ตำราชินกาลมาลีปกรณ์ กล่าวไว้ว่า พระพุทธเจ้าองค์แรก พระนามว่า “พระตัณหังกรพุทธเจ้า” ได้ประทับตรัสรู้ ณ ควงไม้สัตตบรรณ

ต้นตีนเป็ดขาว ในภาษาบาลีเรียกว่า “ต้นสัตตบรรณ” หรือ “ต้นสัตตปัณณะ” มีชื่อเรียกในอินเดียว่า “สตฺตปณฺณรุกข” ซึ่งแปลว่าเป็นไม้ที่มี 7 ใบ เป็นต้นไม้ที่ขึ้นปากถ้ำที่เมืองราชคฤห์ จึงเรียกถ้ำนี้ว่า “สตฺตปณฺณคูหา” ในบริเวณนี้เป็นที่ทำการสังคายนาพระไตรปิฎกครั้งแรก โดยพระเจ้าอชาตศัตรู ทรงรับเป็นผู้อุปการะในการสังคายนา รวมทั้ง ได้ทรงสร้างธรรมศาลา และกุฏิสำหรับพระภิกษุสงฆ์จำนวน 500 รูป



ต้นสัตตบรรณ มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Alstonia scholaris R. Br. ถิ่นกำเนิดอยู่ที่หมู่เกาะโซโลมอนและมาเลเซีย และป่าดงดิบภาคใต้ ตะวันออกเฉียงใต้ และภาคตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศไทย เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ โตเร็ว ลำต้นตรง สูงราว 15-30 เมตร ผิวลำต้นมีสะเก็ดเล็กๆ สีขาวปนน้ำตาล เปลือกสีเทา มียาง สีขาว เนื้อไม้สีขาวอมเหลือง แตกกิ่งก้านสาขามากตามยอด ใบเป็นใบเดี่ยวมนรี ปลายใบมนโคนใบแหลมก้านใบสั้น แตกใบออกรอบข้อเป็นวง เรียงกันคล้ายตีนเป็ด จึงมักเรียกกันทั่วไปว่า “ต้นตีนเป็ด”

ดอกของสัตตบรรณ มีขนาดเล็ก สีขาวอมเขียว มีกลิ่นหอม ออกเป็นช่อตามปลายกิ่ง ซ้อนกันเหมือนฉัตรประมาณ 2-3 ชั้น ช่อหนึ่งๆ จะติดกลุ่มเป็นพุ่มย่อยๆ ช่อละ 7 พุ่มเหมือนกันทุกช่อ มักจะบานพร้อมกัน โดยเริ่มบานประมาณเดือนตุลาคม-ธันวาคม ส่วนผลเป็นฝักกลมยาว เมื่อแก่จัดจะแตกเป็น 2 ซีก เมล็ดซึ่งมีขนยาวอ่อนนุ่มปุกปุยติดอยู่เป็นกระจุกที่ปลายทั้งสองข้าง จะปลิวกระจายไปตามลม

ต้นสัตตบรรณเป็นไม้กลางแจ้งชอบแสงแดด และดินร่วนซุย เป็นไม้ที่ทนแล้งได้เป็นอย่างดี เนื้อไม้อ่อนแต่ค่อนข้างเหนียวและทนทานมาก มักใช้ในการก่อสร้างทำเครื่องใช้ต่างๆ เช่น หีบใส่ของ ลูกทุ่นอวน ของเล่นเด็ก มีคุณค่าทางเศรษฐกิจมาก นอกจากนี้ยังเป็นพืชสมุนไพรอีกด้วย ส่วนต่างๆ ของต้นสัตตบรรณหรือต้นตีนเป็ดขาว มีสรรพคุณทางยาดังนี้



- เปลือก ใช้แก้ไข้หวัด หลอดลมอักเสบ ขับระดู ขับพยาธิ ขับน้ำเหลืองเสีย ขับน้ำนม รักษามาเลเลีย แก้ท้องเสีย แก้บิด แก้ไอ เบาหวาน

- น้ำยางจากต้น ใช้อุดฟัน แก้ปวดฟัน แก้แผลอักเสบ หยอดหูแก้ปวด

- ใบ ใช้พอกดับพิษต่างๆ ส่วนใบอ่อนใช้ชงดื่ม รักษาโรคลักปิดลักเปิด แก้ไข้หวัด

สัตตบรรณได้ชื่อว่าเป็นไม้มงคลชนิดหนึ่ง ซึ่งบางครั้งก็เรียกว่า “พญาสัตตบรรณ” โดยเชื่อกันว่าบ้านใดปลูกพญาสัตตบรรณไว้ในบ้าน จะทำให้มีเกียรติยศดั่งพญา ได้รับการยกย่องและนับถือจากบุคคลทั่วไป

ปัจจุบัน สัตตบรรณเป็นพันธุ์ไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัดสมุทรสาคร