ปริศนาแห่งภพภูมิของ 'ชาวมายา'

  ริมทุ่งข้าวโพดเล็กๆ แห่งหนึ่ง ใกล้ซากปรักนครชีเชนอิตซา ของชาวมายาโบราณ เสียงใครคนหนึ่งดังก้องขึ้นมาถึงปากหลุมว่า “เห็นแล้ว! เห็นแล้ว! มีอยู่จริงๆ ด้วย!”

           กีเยร์โม เด อันดา นักโบราณคดีใต้น้ำ ชะโงกอยู่เหนือปากหลุม “มีอะไรอยู่จริงๆ หรือ อาร์ตูโร” อาร์ตูโร มอนเตโร เพื่อนนักโบราณคดีที่ลอยตัวอยู่ในน้ำ ตะโกนขึ้นมาอีกครั้งว่า “แสงอาทิตย์ที่โคจรอยู่ ณ จุดจอมฟ้าไงล่ะ มีจริงๆ ด้วย! ลงมาดูเร็ว!”

           สิ่งที่ เด อันดา รอให้มอนเตโรฟันธงคือเรื่องที่ว่า หลุมยุบ หรือเซโนเต (cenote) ทำหน้าที่เป็นนาฬิกาแดด และเครื่องบอกเวลาอันศักดิ์สิทธิ์ของชาวมายาโบราณ ในวันที่ 23 พฤษภาคม และ 19 กรกฎาคม ซึ่งเป็นวันที่ดวงอาทิตย์โคจรอยู่ ณ จุดจอมฟ้า (zenith sun) จริงหรือไม่ ในสองวันนี้ ดวงอาทิตย์จะอยู่ในแนวตั้งฉากเหนือศีรษะพอดี จึงไม่เกิดเงา หลุมยุบแห่งนี้อยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของบันไดหลักของเอลกัสตีโย พีระมิดศูนย์กลางอันขึ้นชื่อของนครชีเชนอิตซา และอยู่ภายในรัศมีเขตเมืองของนครลึกลับแห่งนี้ด้วย

           เมื่อหลายร้อยปีก่อน จริงหรือที่เหล่านักบวชชาวมายาเฝ้ารออยู่ ณ หลุมยุบแห่งนี้ เพื่อสังเกตการณ์ดวงอาทิตย์ที่โคจรอยู่ ณ จุดจอมฟ้า พวกเขามาที่นี่ยามฝนแล้ง เพื่อถวายเครื่องเซ่นสรวง และหวนกลับมาแสดงความขอบคุณเมื่อเก็บเกี่ยวพืชผลได้มากมายใช่หรือไม่ ชาวมายาเชื่อว่า สถานที่แห่งนี้คือที่ที่ดวงอาทิตย์บรรจบกับสายน้ำและบันดาลให้เกิดชีวิตกระนั้นหรือ คำถามเหล่านี้และคำถามอื่นๆ เกี่ยวกับสายสัมพันธ์ระหว่างชาวมายากับทวยเทพที่นับถือ นครศักดิ์สิทธิ์ และปฏิทินที่เที่ยงตรงของพวกเขา คือสิ่งที่นักโบราณคดีทั้งสองกำลังหาคำตอบ

           ใต้ปากหลุมยุบแคบๆ ผนังกลับแผ่กว้างจนดูคล้ายโดมขนาดมหึมา ปากทางลงขนาดเล็กที่ปรับแต่งเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าน่าจะเป็นการจำลองจักรวาลสี่มุมของชาวมายา ลำแสงอาทิตย์ที่ส่องผ่านปากทางลงมาเต้นระริก ราวกับเปลวไฟอยู่บนลวดลายละเอียดอ่อนของหินย้อยรายรอบ ขอบน้ำที่ต้องแสงอาทิตย์ดูสว่างวาบขึ้นมา ใต้ผิวน้ำที่เคยมืดมิดกลับกลายเป็นผืนน้ำใสกระจ่างสีฟ้าอมเขียว แสงอาทิตย์ส่องลงมาเกือบเป็นแนวตั้งฉาก จนพอจะนึกภาพออกว่า ในช่วงที่ดวงอาทิตย์โคจรถึงจุดจอมฟ้าเมื่อวานนี้ ลำแสงจะต้องพุ่งตรงลงสู่แผ่นน้ำเป็นแน่ ต่อให้ไม่ใช่ชาวมายาก็อดอัศจรรย์ใจกับปรากฏการณ์นี้ไม่ได้

           ตามคติความเชื่อของชาวมายาโบราณแห่งคาบสมุทรยูกาตาน นักโบราณคดีทราบกันมานานแล้วว่า ชาวมายาถือว่าเถื่อนถ้ำและหลุมยุบคือ ประตูสู่ภพภูมิอื่นอันเป็นที่สถิตของพิรุณเทพผู้ประทานชีวิต แต่พวกเขาเพิ่งเข้าใจผลของคติความเชื่อดังกล่าวที่มีต่อสถาปัตยกรรมและการวางผังเมือง

           เมื่อปี 2010 เด อันดา ผู้ผ่านการดำน้ำในหลุมยุบมาแล้วกว่าสิบแห่ง เริ่มสำรวจหลุมยุบออลตุน ขณะสำรวจผนังหลุมยุบลึกลงไปไม่กี่เมตรจากผิวน้ำ เด อันดา โผล่ขึ้นมาจากแอ่งเล็กๆ แล้วคลำเจอชะง่อนหินอยู่เหนือศีรษะ เขารู้สึกแปลกใจที่หิ้งหินตามธรรมชาตินี้มีเครื่องเซ่นสรวงวางอยู่มากมาย ไม่ว่าจะเป็นกะโหลกมนุษย์ เครื่องปั้นดินเผา กะโหลกสุนัข กระดูกกวาง หรือมีดสองคม ซึ่งอาจใช้ในพิธีบูชายัญ ทั้งหมดวางอยู่อย่างเป็นระเบียบมาหลายร้อยปีแล้ว แสงไฟฉายคาดศีรษะของเขาส่องตรงลงไปในความลึกของหลุมยุบ เผยให้เห็นเสาหักๆ รูปสลักเสือจากัวร์ในร่างมนุษย์ และรูปสลักคล้ายมนุษย์ศิลาตัวเล็กๆ ที่พบในวิหารแห่งนักรบที่นครชีเชนอิตซา เห็นได้ชัดว่าหลุมยุบแห่งนี้คือสถานที่ศักดิ์สิทธิ์

           ขณะนี้ สามปีให้หลัง เด อันดา กับ มอนเตโร ไม่เพียงค้นพบความเชื่อมโยงระหว่างดวงอาทิตย์ที่โคจรอยู่ ณ จุดจอมฟ้า กับหลุมยุบออลตุนเท่านั้น แต่ยังรวมถึงบทบาทของดวงอาทิตย์ที่โคจรอยู่ ณ จุดจอมฟ้ากับหลุมยุบที่สัมพันธ์กับการจัดวางตำแหน่งและทิศทางของพีระมิดเอลกัสตีโย ในนครชีเชนอิตซา อีกด้วย

           ในการคำนวณ หรือปรับแต่งปฏิทินให้มีความแม่นยำ ชาวมายาต้องกำหนดวันที่ดวงอาทิตย์อยู่ตรงกับศีรษะพอดีในแต่ละปี มอนเตโรกับ เด อันดา คาดว่า นักดาราศาสตร์ชาวมายา คงเฝ้ารออยู่ในหลุมยุบออลตุน เพื่อรอเวลาที่ดวงอาทิตย์โคจรอยู่ ณ จุดจอมฟ้า ซึ่งมีเพียงสองวันในแต่ละปี และเป็นวันที่ลำแสงอาทิตย์ตั้งฉากพุ่งลงสู่ผืนน้ำ โดยไม่สะท้อนกลับไปที่เพดาน

           ชาวมายาถือว่า ดาราศาสตร์เป็นกิจกรรมศักดิ์สิทธิ์ เช่นเดียวกับสถาปัตยกรรมและการวางผังเมือง เด อันดา และ มอนเตโร คิดว่านอกจากออลตุนแล้ว ยังอาจมีหลุบยุบอื่นๆ ที่มีส่วนสำคัญในการวางผังเมือง หลุมยุบศักดิ์สิทธิ์ (Sacred Cenote) อยู่ทางทิศเหนือของพีระมิดเอลกัสตีโย ขณะที่หลุมยุบอีกสองแห่งอยู่ทางทิศใต้และตะวันออกเฉียงใต้ของพีระมิด ส่วนหลุมยุบออลตุนอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของพีระมิดพอดี ทั้งหมดนี้น่าจะประกอบกันเป็นสัณฐานรูปเพชร ซึ่งช่วยให้ชาวอิตซากำหนดได้ว่าจะสร้างนครศักดิ์สิทธิ์ขึ้น ณ ตำแหน่งใด และจะหันพีระมิดประธานไปทางทิศใด ถ้าผลการศึกษาเพิ่มเติมสนับสนุนแนวคิดนี้ เราก็จะเข้าใจพิกัดสำคัญที่สุดในการวางผังเมืองชีเชนอิตซาโดยรวม

           เรื่อง อัลมา กีเยร์โมปรีเอโต ภาพถ่าย พอล นิกเคลน และชอล ชวอร์ซ ข้อมูลจากเนชั่นแนลจีโอกราฟฟิก ฉบับภาษาไทย

Source : thairath