หินน้ำมัน คือ หินตะกอนชนิดหนึ่งที่ประกอบด้วยอินทรียวัตถุในรูปของสารที่เรียกว่า คีโรเจน (Kerogen) และคีโรเจนนี้เอง เมื่อถูกทำให้ร้อนด้วยวิธีใดวิธีหนึ่ง ประมาณ 500 องศาเซลเซียส จะให้น้ำมันและก๊าซไฮโดรคาร์บอนออกมา สำหรับการเกิดของหินน้ำมันนั้น เกิดจากพวกพืชและสัตว์ที่ตายแล้ว ซึ่งได้สะสมรวมกันกับเศษหินดินทรายต่าง ๆ อยู่ในที่ที่เคยเป็นแหล่งน้ำขนาดใหญ่ทั่วไปมาก่อน เมื่อเวลาได้ผ่านไปนานนับล้านปี พวกอินทรียวัตถุอันได้แก่ ซากพืชและสัตว์ต่าง ๆ ดังกล่าวนั้น ก็จะแปรสภาพเป็นสารคล้ายยางเหนียว ๆ หรือที่เรียกว่า คีโรเจน ส่วนเศษหินดินทรายต่าง ๆ ซึ่งมีสารคีโรเจนอยู่ด้วยนี้ ก็แปรสภาพเป็นหินตะกอนออกสีเข้ม เรียกว่า หินน้ำมัน

เป็นคำสามัญที่ใช้เรียก หินดินดานที่มีสีน้ำตาลเข้มจนถึงดำ

เป็นหินดินดานที่มีองค์ประกอบเป็นสารบิทูมินัส (bituminous material) ที่เรียกว่า คีโรเจน (kerogen) เป็นปริมาณสูงพอสมควร เมื่อมีการนำหินน้ำมันไปกลั่นแล้ว สามารถให้ปิโตรเลียมได้ คีโรเจนในหินน้ำมันสามารถแยก/นำออกมาได้ ด้วยขบวนการทางเคมีโดยการเผาเพื่อให้ความร้อนเข้าไป (pyrolysis) ระหว่างการเกิดขบวนการ pyrolysis นั้น หินน้ำมันจะถูกเผาด้วยความร้อนที่สูงถึง 450-500 องศาเซลเซียส ภายใต้ภาวะที่ไร้อากาศ ทำให้คีโรเจนกลั่นตัวออกมากลายไปเป็นน้ำมัน และสามารถทำการแยกออกมาได้ ขบวนการนี้เรียกว่า "retorting" แต่ในบางครั้ง มีการนำเอาหินน้ำมันมาเผาโดยตรง เพื่อใช้เป็นเชื้อเพลิงคุณภาพต่ำ (low grade fuel)


The United States Office of Naval Petroleum and Oil Shale Reserves

ได้ทำการประมาณการปริมาณสำรองหินน้ำมันของโลก ว่ามีน้ำมัน ถึง 1,662 พันล้านบาเรล โดยที่ในประเทศสหรัฐอเมริกานั้น มี 1,200 พันล้านบาเรล ปัจจุบันนี้ มีการทำเหมืองหินน้ำมัน ที่ ประเทศแอสโทเนีย รัสเซีย บราซิล และจีน แต่อย่างไรก็ตามการผลิตน้ำมันจากหินน้ำมันนับวันมีแต่จะลดลง เพราะเหตุผลทางด้านเศรษฐศาสตร์ และมลภาวะที่เกิดจากการเผาหินน้ำมัน

กรรมวิธีของการสกัดหรือผลิตน้ำมันจากหินน้ำมัน เริ่มต้นด้วยการเปิดผิวดิน

เพื่อขุดตักเอาหินน้ำมันออกมาบดให้ได้ขนาด แล้วป้อนไปยังโรงงาน ผ่านกรรมวิธีต่าง ๆ เพื่อเปลี่ยนรูปของสารคีโรเจนให้กลายเป็นไอของไฮโดร์คาร์บอน ไอของไฮโดรคาร์บอนนี้ก็จะถูกแยกออกไป ทำให้กลายเป็นของเหลว และนำเอาของเหลวที่ได้นำไปทำการกลั่น ณ โรงกลั่นต่อไป จากกรรมวิธีดังกล่าว จะเห็นได้ว่า อุตสาหกรรมการสกัดน้ำมันจากหินน้ำมัน จะก่อให้เกิดปัญหาสภาพมลภาวะตามมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในส่วนของฝุ่นละอองที่ปลิวขึ้นไปสู่บรรยากาศ และการทิ้งกากหินน้ำมันที่ผ่านกรรมวิธีแล้ว

แหล่งหินน้ำมันที่พบในโลกปัจจุบัน และอาจสามารถสกัดและผลิตน้ำมันได้คุ้มค่า

ได้แก่ แหล่งหินน้ำมันในสหรัฐอเมริกา ซึ่งครอบคลุมบริเวณของมลรัฐโคโรลาโด ไวโอมิ่ง ยูท่าห์ โดยสามารถให้น้ำมันถึง 240 ลิตรต่อเมตริกตัน แหล่งที่สำคัญอีกแหล่งหนึ่ง และนับว่าเป็นประเทศที่สามารถผลิตและสกัดน้ำมันจากหินน้ำมันเป็นอุตสาหกรรมที่ใหญ่ที่สุดในโลก ได้แก่ แหล่งในประเทศจีน โดยหินน้ำมันสามารถให้น้ำมันได้ถึง 320 ลิตรต่อเมตริกตัน

สำหรับในประเทศไทย ได้มีการค้นพบแหล่งหินน้ำมันที่

อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก และจากการศึกษาวิเคราะห์สกัดหินน้ำมัน พบว่า ให้ปริมาณน้ำมันเฉลี่ยโดยประมาณ 5% โดยน้ำหนัก หรือประมาณ 52 ลิตรต่อหินน้ำมัน 1 เมตริกตัน

Credit: www.google.com