"หนอนหลอดยักษ์" ชนิดใหม่ที่พบใต้มหาสมุทรลึกลงไป 3,250 เมตร มีชีวิตอยู่ได้โดยปราศจากออกซิเจน ซึ่งตัวอย่างถูกย้อมสีแดง (ไลฟ์ไซน์/Roberto Danovaro)

ก่อนหน้านี้ นักวิทยาศาสตร์พบสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวที่อยู่ได้โดยไม่อาศัยออกซิเจนจำนวนมาก ทั้งใต้ทะเลลึกและใต้พื้นดิน แต่ยังไม่เคยพบสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ที่อาศัยอยู่ได้โดยไม่ใช้ออกซิเจน ล่าสุดพบ "หนอนหลอดยักษ์" ในทะเลเมดิเตอร์เรเนียนอยู่ได้แม้ปราศจากออกซิเจน

เมื่อประมาณ 10 ปีที่ผ่านมา โรเบอร์โต ดาโนวาโร (Roberto Danovaro) นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยโพลีเทคนิคมาร์เก (Polytechnic University of Marche) อิตาลี ได้นำคณะเดินทางสำรวจชายฝั่งทะเลของประเทศกรีซเพื่อค้นหาสัญญาณของสิ่งมีชีวิตในโคลนตมจากใต้ทะเลลึกมากกว่า 3,250 เมตร ในอ่าวที่มีความเค็มสูงของทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ซึ่งอ่าวดังกล่าวปราศจากออกซิเจนอย่างสิ้นเชิง และมีสารซัลไฟด์หรือกำมะถันอยู่ในระดับที่เป็นพิษ

ก่อนหน้านี้ หากมีการสำรวจสิ่งมีชีวิตในสภาวะที่สุดขั้วดังกล่าวนั้น นักวิทยาศาสตร์คาดหวังเพียงจะได้พบไวรัส แบคทีเรียและจุลินทรีย์อื่นๆ ส่วนซากสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ที่พบในตะกอนดินเดียวกันมักถูกเข้าใจว่าเป็นซากที่ตกตะกอนจากแหล่งน้ำชั้นบนซึ่งมีออกซิเจนอยู่ หากแต่หนอนหลอดยักษ์ (giant tube worms) ซึ่งเป็นสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ที่ทีมสำรวจของดาโนวาโรในปล่องระบายความร้อน (hydrothermal vents) ใต้ทะเลเมดิเตอร์เรเนียนนั้นไม่ใช่ซากแต่ยังมีชีวิตอยู่ อีกทั้งทีมวิจัยยังพบด้วยว่าหนอนหลอดยักษ์บางตัวนั้นมีไข่อยู่ด้วย

หนอนหลอดยักษ์นี้ มีความยาวน้อยกว่า 1 มิลลิเมตร และรู้จักกันในชื่อ “ลอริซิเฟอแรนส์” (loriciferans) มีลักษณะคล้ายแมงกะพรุนที่มีเปลือกรูปกรวย ไลฟ์ไซน์กล่าวว่าการค้นพบนี้นับเป็นครั้งแรกที่มีการค้นพบสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ที่มีชีวิตอยู่ได้โดยปราศจากออกซิเจน

ภาพจากกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน เผยให้เห็นว่าหนอนหลอดสปีชีส์ใหม่ 3 สปีชีส์นั้นไม่มีไมโตคอนเดรีย (mitochondria) ซึ่งเป็นองค์ประกอบของเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างพลังงาน หรืออธิบายได้ว่าเป็นองค์ประกอบภายในเซลล์ของเราที่ทำให้เราสร้างพลังงานจากออกซิเจนได้ แต่หนอนหลอดเหล่านี้กลับมีองค์ประกอบของเซลล์ที่เรียกว่า “ไฮโดรจีโนโซม” (hydrogenosomes) ซึ่งเป็นอีกรูปของไมโตคอนเดรียที่ไม่ใช้ออกซิเจน และเป็นองค์ประกอบของเซลล์ที่พบก่อนหน้านี้ในสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวซึ่งอาศัยอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ไม่มีออกซิเจน

นักวิทยาศาสตร์ตั้งข้อสังเกตว่า สิ่งมีชีวิตชนิดใหม่ที่พบในครั้งนี้ ฉายให้เห็นภาพของสิ่งมีชีวิตที่มีอยู่ก่อนระดับออกซิเจนในทะเลลึกจะเพิ่มขึ้น รวมถึงการปรากฏของสัตว์ขนาดใหญ่ตามบันทึกของฟอสซิลที่มีอายุประมาณ 550-600 ล้านปีก่อน
 

ด้านลิซา เลวิน (Lisa Levin) นักชีวมหาสมุทรศาสตร์ จากสถาบันมหาสมุทรศาสตร์สคริปปส์ (Scripps Institution of Oceanography) ในซานดิเอโก สหรัฐฯ ซึ่งไม่ได้ร่วมในการสำรวจครั้งนี้ ระบุว่าการค้นพบของทีมดาโนวาโรนั้นแสดงให้เห็นถึงการสำรวจทะเลเมดิเตอร์เรเนียนที่ลงลึกกว่าเดิม และการค้นพบในสิ่งไม่คาดคิดนี้ยังชวนให้คิดว่าสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์จำพวกเมตาซัว (metazoan) อาจอาศัยอยู่ในสิ่งแวดล้อมอื่นที่ไม่มีออกซิเจน เช่น ใต้ปล่องระบายความร้อนของมหาสมุทร หรือในแหล่งน้ำที่มีออกซิเจนน้อย หรือบริเวณที่แผ่นเปลือกโลกมุดตัวซึ่งเป็นสาเหตุของแผ่นดินไหว เป็นต้น


"หนอนหลอดยักษ์" หรือ “ลอริซิเฟอแรนส์” สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ที่ไม่ใช้ออกซิเจน และมีขนาดเพียง 50 ไมโครเมตร (ไลฟ์ไซน์/Roberto Danovaro)